Bí ẩn trí tuệ của người tự kỷ

Kim Peek.

     Họ là những người bị coi là thiểu năng trí tuệ, nhưng lại có thể nhân nhẩm được những số có 12 chữ số, vẽ rất đẹp hoặc nói được… 30 ngoại ngữ. Các nhà khoa học đang tìm cách vén bức màn bí hiểm bao quanh họ để rút ra kinh nghiệm làm cho những người bình thường trở nên thông minh hơn.

  Khả năng kỳ dị của những người tự kỷ.

     Kim Peek 51 tuổi, có đôi chân gầy tong teo và hai bàn tay mềm nhũn, trắng xanh, lạnh lẽo. Khi tiếp khách, ông ngồi lọt thỏm trong ghế, thở hổn hển.

     “Tôi sinh ngày 26/12/1959, đó là một ngày thứ bảy trong tuần”. “Còn bố mẹ, vợ, con anh?”. “Cha tôi sinh ngày 16/6/1923. Cũng là một ngày thứ bảy. Con trai tôi sinh ngày 13/2/1996, một ngày thứ ba và sẽ đủ tuổi hưu ngày 13/2/2061 vào một ngày chủ nhật”.

     “Kim, thế 4.397 nhân 8.915 là bao nhiêu”. “39.199.255”.

      Kim Peek đã không "tính" ra con số này mà gọi ra từ đâu đó, như từ trong tiềm thức vậy. Ông có thể tính nhẩm các ngày trong tuần cho 4.000 năm và chưa bao giờ tính nhầm cả.

     “Tôi đến từ Hamburg ở miền bắc nước Đức… Năm 1510, Hamburg được công nhận là thành phố độc lập của đế chế Đức, 1558, thành lập thị trường chứng khoán; 1678, khai trương nhà hát opera đầu tiên; 1871, gia nhập đế chế Đức; 17 năm sau gia nhập hội thuế quan; trước đó ngày 5/5/1842, bị một trận hoả hoạn ghê gớm. Đó là ngày thứ hai trong tuần.

     Kim Peek nạp dữ liệu từ 14 lĩnh vực. Ông tính ra ngày trong tuần, nắm các sự kiện lịch sử, các tuyến xe buýt trên khắp nước Mỹ, Canada, mã số điện thoại, bưu điện, nhớ kết quả các trận bóng chày cách đây 40 năm, cả vị trí địa lý các thành phố châu Phi.

     Khả năng kỳ diệu của Kim Peek bùng phát đúng vào đêm Giáng sinh năm 1962, khi cậu bé 10 tuổi đột nhiên đọc trước mọi người trong nhà toàn bộ câu chuyện về lễ Giáng sinh trong Kinh Thánh đúng từng câu, từng chữ. Kim đã học thuộc lòng câu chuyện rất dài đó trong những buổi đi lễ nhà thờ.

    Mỗi ngày Kim đọc sách khoảng 10 giờ. Cho đến nay, ông đọc khoảng 7.600 cuốn sách chuyên môn, nhưng lại không thể hiểu được sách văn học! Ngoài ra, Kim còn đọc các loại bảng giờ tàu, xe, danh bạ điện thoại…và nhớ được hầu hết những gì đã đọc - tương đương với khối lượng sách chứa đầy 190 thùng các tông lớn.

    Giáo sư tâm lý Darold Treffert là một trong số 100 tiến sĩ giỏi nhất nước Mỹ. Từ nhiều năm nay, ông nghiên cứu những tài năng bị thiểu năng trí tuệ như Kim Peek. Đó là những người không có khả năng tự mình đi qua đường mà không bị xe cộ đâm phải, nhưng lại nói được vài chục ngoại ngữ, không hiểu được một bộ phim hoạt hình nhưng lại tính được bất cứ ngày nào trong vòng 4.000 năm là ngày thứ mấy trong tuần. Đó là những người rất khó khăn mới đọc được tên của chính mình, nhưng có thể vẽ lại đúng tới từng chi tiết nhỏ nhất Viện bảo tàng Anh. Trên thế giới có khoảng gần 100 người mắc hội chứng tự kỷ như vậy.

     Chỉ những gì ta hay dùng đến mới được cất vào các ô trong bộ nhớ.

     Một bộ não khoẻ mạnh có một cơ chế quản lý bộ nhớ, và cái gì cần thiết mới được cất giữ vào các ô. Người tự kỷ có lẽ không có bộ nhớ gồm các ngăn và cũng chẳng có cơ chế quản lý nó. Họ luôn sống trong “nhà kho” lưu trữ những gì mà họ nhớ được: con số, công thức toán học, tranh ảnh…

      Cũng như Kim Peek, Stephen Wiltshire là một người sống như vậy. Một ngày tháng 8/2001, hai phóng viên BBC và một thanh niên da đen bay trên một chiếc máy bay lên thẳng để làm một thử nghiệm trên bầu trời London. Stephen Wiltshire là một chàng trai da đen thiểu năng trí tuệ 29 tuổi. Anh phải nhìn qua cửa sổ máy bay trong khi nó lượn một vòng qua khu nội thành London. Sau đó máy bay hạ cánh và trong 3 giờ anh dễ dàng vẽ lại từng chi tiết một khu vực rộng khoảng 10 km2 của London nhìn từ trên trời xuống, nơi có 12 danh lam thắng cảnh nổi tiếng của London, hơn 200 toà nhà với cả những chi tiết như cửa sổ lâu đài, tháp canh, ống khói… Stephen Wiltshire không vẽ, mà “in” bức tranh từ bộ nhớ của anh ta.

      Cũng như mọi người khác, những hình ảnh Stephen nhìn thấy được lưu trong vùng sau đầu trên diện tích khoảng 3-4 tỷ tế bào thần kinh. Điểm khác biệt giữa Stephen với những người bình thường là anh không chỉ nhìn một lần (khi máy bay bay qua) mà “nhìn thấy” mãi mãi (cả khi máy bay đã bay qua) những gì anh đã nạp vào bộ nhớ.

       Bộ não của người tự kỷ có thể có những năng lực hoàn toàn khác nhau: nhớ các số liệu về các sự kiện lịch sử; các tuyến đường giao thông; tính ra ngày trong tuần cho một ngày bất kỳ; nhớ được những gì đã “nhìn thấy” như Stephen Wiltshire hoặc có năng lực ngôn ngữ phi thường như Christopher Taylor.

      Christopher Taylor năm nay 40 tuổi và sống tại một thị trấn nhỏ bé ở Đông Bắc nước Anh. Tối tối anh lại đến uống một, hai cốc bia tại một cái quán nhỏ chỉ cách nhà anh 200 mét. Tuy nhiên, nếu không có người dẫn đường thì thế nào anh cũng đi lạc. Nhưng anh lại có thể nói, đọc và viết được tiếng Đan Mạch, Hà Lan, Phần Lan, Pháp, Đức, Hy Lạp, Hindi, Italy, Nauy, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Nga, Tây Ban Nha, Thuỵ Điển, Thổ Nhĩ Kỳ…

     Từ đâu mà những người tự kỷ có được khả năng của họ? Câu hỏi tuy có lý, nhưng chưa đúng hướng. Các nhà nghiên cứu đặt câu hỏi theo một hướng hoàn toàn khác: tại sao người bình thường lại không có được những khả năng của những người tự kỷ.

      Việc gạn lọc các dữ liệu trí nhớ bảo đảm cho chúng ta lựa ra những thông tin cần thiết từ “cái kho” lộn xộn trong bộ não, nhưng lại gây khó khăn cho việc học của con người. Các nhà nghiên cứu cho rằng nếu điều khiển được cơ chế học gạn lọc đó thì mỗi người bình thường đều có thể trong chớp mắt học được tiếng Anh hoặc dễ dàng chơi các bản nhạc của Chopin.

 Cơ cấu trí nhớ của con người

     Cơ cấu trí nhớ của mọi người đều nằm trong vỏ bán cầu đại não gồm khoảng 100 tỷ tế bào thần kinh và chúng tạo nên khoảng một tỷ tỷ điểm kết nối. Cái kho này có đủ chỗ cho mọi dữ liệu, cảnh vật, con số, sự kiện xảy ra từ thời niên thiếu đến khi trưởng thành. Những hình ảnh đó có thể gọi ra được, nhưng được nạp dưới một chế độ nén lớn đến mức không thể lần mò đến chúng được. Để phân biệt những dữ liệu cần thiết cho cuộc sống với những dữ liệu không cần thiết, bộ não phải tiến hành các phương pháp nhắc lại, liên hệ kết nối và xác định giá trị cảm xúc để đánh dấu những dữ liệu quan trọng. Lúc bình thường, không ai nhớ được tên người phi công đã lái chiếc máy bay chở mình trên chặng Frankfurt - New York cả. Nhưng nếu người phi công đó phải hạ cánh khẩn cấp, trên một núi băng chẳng hạn, thì sự kiện bất thường đó sẽ kích hoạt hàng nghìn tế bào thần kinh tạo các điểm kết nối mới và vì thế mỗi lần kể lại câu chuyện đó thì tên người phi công lại được gọi ra từ bộ nhớ. Bộ não sẽ duy trì mối liên kết sao cho đến khi về già người ta vẫn nhớ được câu chuyện và tên người phi công.

     Giá trị xúc cảm là một chiến lược rất khôn khéo của bộ não. Việc gạn lọc các dữ liệu trí nhớ bảo đảm cho sự lựa chọn chính xác điều cần thiết, cho dù trữ lượng của “cái kho” trong bộ não to lớn một cách khủng khiếp. Nhưng mặt khác, cơ chế lọc này lại làm cho việc học của con người khá khó khăn. Nếu chế ngự được cơ chế học này theo nhu cầu thì mỗi người bình thường có thể trong chớp mắt học được tiếng Anh, dễ dàng chơi các bản nhạc của Chopin hoặc kích hoạt những tiềm năng còn ẩn giấu trong đầu. Rất tiếc là không thể làm thế được. Tuy nhiên, các nhà khoa học lại cho rằng, có thể làm thế được.

     Người bình thường có thể trở thành thiên tài ngôn ngữ nếu bộ não được kích hoạt một cách phù hợp.

     Từ 16 năm nay, giáo sư Allan Snyder đi tìm công thức sự “thiên tài” của người tự kỷ. Ông cho rằng, người bình thường chúng ta phải học từ họ, vì “họ chỉ cho chúng ta thấy chúng ta thực sự là ai và có thể sẽ trở thành ai”. Cũng như ông, các nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới trong các lĩnh vực sinh lý, sinh học thần kinh như Gerhard Roth hoặc Manfred Spitzer đều cho rằng, chiến lược của bộ não chỉ nhớ những sự kiện quan trọng đã hạn chế con người len lỏi được vào kho dữ liệu đầy ắp trong bộ não để khai thác những gì mà con người thực ra đã biết.

     Vấn đề là làm thế nào để làm giảm đi sự hoạt động của cơ chế lọc và kìm hãm này, nhưng không gây nguy hiểm cho sự cân bằng hóa điện tử của bộ não? Ai lại muốn học ngoại ngữ, nếu vì thế có thể sẽ bị tàn phế (khả năng hoạt động cơ bắp chẳng hạn)? Giáo sư Allan Snyder cho rằng: “Vấn đề đó chúng ta sẽ giải quyết được”.

     Mới đây, Allan Snyder cùng với nhóm 6 nhà khoa học khác đã kết thúc một công trình nghiên cứu công phu về vấn đề này. Trong một năm trời, họ đã dùng thiết bị kích thích từ trường vào vùng đầu (TMS) để thử nghiệm vài trăm người. Từ vài năm nay, phương pháp này được dùng để kích thích và làm giảm hoạt động của những vùng nhất định trong não. Mục đích của giáo sư Allan Snyder là kìm hãm hoạt động của những kết nối điện thần kinh nhất định và thế vào đó là “giải phóng” những kết nối điện thần kinh khác, để qua đó thử nghiệm được các khả năng trí tuệ. Giáo sư Allan Snyder cho biết: “khả năng sáng tạo của họ tăng 40%. Những người chịu tác động của TMS ít bị ảnh hưởng bởi lý trí và sự tính toán trong suy nghĩ. Họ suy nghĩ trong những luồng cố định. Họ có thể sử dụng nhiều hơn nguồn dữ liệu trong tiềm thức của họ. Trong một thời khắc, họ đã thành những người tự kỷ!”.

     Snyder mơ đến một thiết bị tạm gọi là “cái mũ suy nghĩ”, mà khi chụp nó lên đầu thì năng lực sáng tạo và khả năng học hành của con người sẽ được cải thiện. Ông thừa nhận rằng, nghe có vẻ như khoa học viễn tưởng nhưng 30 năm trước đây ai có thể tưởng tượng ra một thế giới Internet ngày nay.

Matt Savage 9 tuổi đã sáng tác những bản nhạc đậm màu sắc và lấp lánh.

     Hiện nay vẫn chưa có một cái mũ kiểu như vậy. Những nhà khoa học như Allan Snyder ở Australia và Darold Treffert ở Mỹ vẫn truy tìm những điều bí ẩn bên trong những người tự kỷ. Mới đây, giáo sư Darold Treffert nhận được một đĩa CD do mẹ của một cậu bé mắc chứng tự kỷ gửi đến. Ông biết nhiều người tự kỷ chơi piano và thuộc hàng nghìn bản nhạc, nhưng hầu như ai cũng chơi vô cảm như một cái máy. Tuy vậy khúc tam tấu nhạc Jazz soạn cho piano, contrabass và bộ gõ do cậu bé này chơi lại thật tuyệt vời. Vợ ông khẳng định: “Không thể là của một người tự kỷ được”. “Đúng - ông nói - chưa là một người, vì đó mới chỉ là một cậu bé 11 tuổi”.

     Matt Savage biết chơi piano từ năm 6 tuổi và lên 9 đã sáng tác những bản nhạc đậm màu sắc và lấp lánh đến nỗi hai nhạc sĩ nổi tiếng Dave Brubeck và Chick Corea phải tuyên bố cậu là tài năng âm nhạc lớn nhất của thế kỷ! Có thể ông sẽ tìm ra câu trả lời từ trường hợp cậu bé này chăng? Có thể giáo sư Darold Treffert sẽ tìm thấy ở cậu bé này chiếc cầu nối giữa những thiên tài tự kỷ nhưng vô cảm, không ý thức được tài năng của mình với những thiên tài là người bình thường hoàn toàn ý thức được tài năng của mình?

Nguồn Spiegel